80 jaar herdenken: een ‘eye-opener’

,,Het was voor mij een eye-opener dat de Tweede Wereldoorlog in De Hoven, in Zutphen en in Warnsveld totaal anders is verlopen dan zoals ik in Amsterdam op school had geleerd.”

Woorden van journalist Menno Tamminga, tegenwoordig Zutphenaar, bij de lancering van zijn boek over de Tweede Wereldoorlog in De Hoven, de Zutphense wijk-met-dorpskarakter aan de westkant van de IJssel, in 1945 een week later bevrijd dan de rest van de stad, met alle ellende van dien. Zo ontplofte er nog een fosforgranaat in een schuilkelder: zeven doden. Het citaat deed me denken aan woorden van stadgenoot Bas Steman, een van de ‘Ridders van Gelre’ (TV Gelderland), en van Willem Frijthoff, de vorig jaar overleden internationaal vermaarde geschiedkundige: dat we op school een verkeerd beeld hebben gekregen van diverse historische tijdperken, waaronder de Tachtigjarige Oorlog. Willem van Oranje liet ons hier genadeloos in de steek. Van de vaderlandse geschiedenis hebben we officieel de onvolledige, Randstedelijke versie met de paplepel ingegoten gekregen. Ondertussen verliep de geschiedenis in wat nu Oost-Nederland is vaak diametraal anders, en dan waren er ook nog grote lokale verschillen in ervaring en beleving. In Zutphen was WO II ten einde op 7 april, in De Hoven op 14 april 1945.

Aangrijpend
Zeven verschrikkelijke dagen waren exact tachtig jaar geleden eindelijk voorbij. Het werd op grootse wijze herdacht, de vrijheid op grootse wijze gevierd. De Hovenaren hadden er minstens vijf jaar naartoe geleefd, bergen vrijwilligerswerk verzet. Niet alleen is er – ,,eindelijk” – een boek, er werd ook een indrukwekkende film gemaakt, die ruim een uur duurt. Hovenaren van nu spelen als figuranten Hovenaren van in de oorlog, en in de laatste, optimistische scène ook weer zichzelf: twee meisjes, eerder als vluchtende figuranten in beeld, rennen als de meisjes die ze nu zijn de dijk af, de wijk van de toekomst in. Aangrijpende vondst van cineast Stef Beumkes. Beumkes’ film en Tamminga’s boek, en nog veel meer publicaties en activiteiten deze en volgende maand in het oosten van het land – deze week een interview over een nieuw boek dat de oorlog in de voormalige gemeente Gorssel beschrijft – ze laten je op indringende wijze naar het verleden kijken, zodanig dat je er lering uit kunt trekken voor de toekomst. Hoewel die dezer dagen somber lijkt, met Poetin, Trump en hun al even wraakzuchtige geopolitieke kameraden aan de macht, die helemaal nergens lering uit trekken, overheerst een gevoel van saamhorigheid zoals onder de deelnemers aan de lange stoet door De Hoven, van het buurthuis annex voetbalkantine naar het herdenkingsmonument. De lokale en persoonlijke verhalen hebben een algemene boodschap: de overtuiging die ook jaarlijks de stille tochten op 4 mei verbindt, overal in Nederland, oost en west, op weg naar de twee minuten overdenking en het besef: We zijn nog altijd vrij. En dat zal zo blijven.

Mantra
Zutphens burgemeester Wimar Jaeger sprak bij twee gelegenheden tot basisschoolleerlingen van groep 7 en 8. In De Hoven die van de Jenaplanschool, een week eerder die van de Warnsveldse Arcadeschool in de Burgerzaal bij de presentatie van een jeugdboek over de oorlog, geschreven door de Vordense Martine Letterie. Beide keren vroeg hij de kinderen elkaar bij de hand te pakken, elkaar in de ogen te kijken en te zeggen: ,,Ik ben vrij als jij het bent.” Het werkte als ijzersterk mantra, en in beide gevallen gebeurde er iets bijzonders. Bij het monument in De Hoven pakten ook de aanwezige volwassenen elkaar spontaan bij de hand, Jappie Berger (lid van het Warnsveldse herdenkingscomité) en Ger Aartsen (secretaris Wijkplatform De Hoven) de mijne, ik stond tussen hen in. In de Burgerzaal zaten de leerlingen in dezelfde halve-kringopstelling als maandelijks de gemeenteraad. Ik nam plaats, zoals het een journalist in principe betaamt, op de bank tegen de muur, buiten de kring. Maar als het er echt om gaat, als democratie, vrede en medemenselijkheid in het geding zijn, word je als vanzelf participerend journalist, er is geen keuze. Niet alle kinderarmen waren lang genoeg om die van buurmeisje of buurjongen te bereiken. De 11-jarige jongen vóór mij stak daarom zijn linkerhand naar achteren, naar mij, ik gaf hem de mijne terug en we spraken mee in het koor dat uit de kinderkelen klonk: ,,Ik ben vrij als jij het bent.” Het was een eye-opener voor iedereen, jong en oud. Het was een bevrijding. © 2025 sander grootendorst / Achterhoek Nieuws (gepubliceerd in Contact Zutphen/Warnsveld, 30 april 2025)