Gedichten des Achterhoeks

Kreeg augustus 2023 de vraag of ik een van de vier Dichters des Achterhoeks wilde zijn. Elke week een gedicht van een van ons in de bladen van Achterhoek Nieuws. Hieronder de mijne in omgekeerde volgorde van verschijning. Plus bijbehorende audio’s.

****

Paardenmiddel

De mens bleef wat het paard nooit werd,
een alchemist in hart en nieren,
zeefde uit de IJssel het erts en noemde het
oer, kleurde het grazige land oranje
en noemde het een koninkrijk,
een paardenmiddel in feite
om het volk eronder te houden
toen de klei niet meer te drinken was.

De merrie beschermde haar veulen
tegen zelfverrijkers en pottenkijkers,
vertrouwde ook de toeristen niet
met hun kunstmatige intelligentie,
ging tussen haar kind en de camera staan,
deed alles hoe dan ook op eigen kracht,
ontweek het natuurlijke gif in de wei,
maar nam van de menner het hooi toch aan.
Totaal geen kwaad bloed zat erin.

****

13-14 mei 2025
Een nieuwe lente

Hoe dan ook ontluiken blaadjes,
knoppen, bloemen, hoe dan ook
ontluiken hommelkoninginnen
net als hamsters uit hun winterslaap.

Hoe dan ook ontluikt de lente,
hoe dan ook ontluiken ogen
na een korte of een lange nacht
als ze wakker worden uit een droom.

Hoe dan ook ontluiken woorden,
zinnen, letters, hoe dan ook ontluikt
betekenis uit dingen en ervaringen
die fijnmazig groen ons brengen zal.

Hoe dan ook ontluikt de wereld
uit de duisternis van despotisme,
hoe dan ook ontluikt de vrijheid
en komt wie haar beknot ten val.

****
18-19 maart 2025
Zachte berm

De zachte berm begeleidt de onverharde weg.
Snelheidsduivels rijden zich hier vast.
Morgen wordt de weg geasfalteerd – tot dan
koesteren we de hoop dat de asfalteermasjien
onderweg pech krijgt, of dat de schokbrekers
in alle auto’s het begeven, dan wil je juist
een zachte berm, en kun je trouwens óók
elke bestemming bereiken, vanwaar die haast?

Het mos verzet zich kalm tegen verharding,
het betreedt pad en laan met goedaardige pas.
We bevinden ons in boeiend gezelschap
van historische personen, voeren gesprekken
met Sluiter en Staring, Hendrickje Stoffels,
Christina Poppinck, Mondriaan, Ludger –
leerzaam en vermakelijk. We luisteren
naar de voetstappen van wat ze zeggen,
we trekken samen met hun levens op.
’s Nachts liggen we op matrassen, volledig
van natuurlijke dromen vervaardigd.

Deze vraag blijft ons vandaag achtervolgen:
Kunnen wij morgen elkaar nog verstaan?

***
18-19 februari 2025
Moederbord

Het moederbord wordt opgediend,
we eten wat we aten en nog steeds
het lekkerst is: gado gado, witlof
en gebakken aardappeltjes. Het bord
van Aziatisch porselein ging in de afwas
stuk, de scherven hebben we bewaard,
van een afstand bekeken
is het gewoon nog heel.

Het vaderbord is blijven staan, het had
nooit zoveel trek, hooguit die
aardappeltjes dan, dat was al
sinds de hongerwinter zo in feite.

Mijn telefoon doet het niet meer,
de jongen in het reparatiehuis zegt
dat het moederbord – het printplaatje
met dna-gegevens – ermee opgehouden is.
Wel kan hij de gegevens overzetten
naar de volgende generatie.
Ik heb de nieuwe aangeschaft, een slagje
groter dan de vorige: gado gado, witlof,
gebakken aardappeltjes,
het past er allemaal op.

Het moederbord wordt opgediend, we eten
wat we aten en nog steeds het lekkerst is.
Van een afstand bekeken
is het gewoon nog heel.

***

22-23 januari 2025
Herziening

Kou vormt zich een muts op je hoofd
en wanten om je handen. De rijp
wandelt over de weiden, hij gaat
zijn eigen gang. Je fiets trapt zwaar
langs waar je bent geweest, de school
die er bijvoorbeeld niet meer is.

Ook vrijwel geen spreeuwen meer
die zich verzamelen voor de nacht.
Sloten zonder eenden, woerden;
een werkgroep heeft ze weggelaten
bij de herziening van de opdracht.

Een leeg gevoel bouwt nesten
in alle hoeken waar het bij kan.
Wie het eerst komt, die het eerst
maalt. Wordt het een broedplaats
voor de hokjesgeest of stelt de beek
die buiten zijn lichaam treedt
de landkaart veilig voor later?

Je trapt steeds trager, tot je bijna
omvalt. Je stapt af, je duwt je fiets
opzij, je trekt je wanten uit en legt
je handen op de schitterende grond.

***
17-18 december 2024
Sommigen, anderen

Sommigen zijn uit op oorlog,
anderen zijn in voor vrede.
Sommigen zijn uit op tweespalt,
anderen zijn in voor delen.
Sommigen zijn uit op slopen,
anderen zijn in voor helen.

Sommigen zijn uit op herrie
van helikopters boven de velden,
anderen zijn in voor stilte,
voor een schuilplaats in het gras.

Sommigen zijn uit op wapens,
anderen zijn in voor de gitaar
die een fluwelen stem begeleidt
onder een schilderij met berken.

Sommigen zijn uit op bevelen,
anderen zijn in voor gesprek.
Sommigen zijn uit op onrecht,
anderen zijn in voor mededogen.

Die anderen, dat zijn wij,
hier in deze huiskamer.
Wij zijn in voor poëzie,
wij zullen zegevieren.

***

19-20 november 2024
Manifest van de herfst

Het huis moet worden geschilderd,
de ginkgo hoeft dat niet: die kleurt
elke herfst spontaan. De bladeren

waaieren uit op het plein, om straks
uit beeld te verdwijnen, maar nooit
voor eeuwig: ze vormen zichzelf om

tot aarde en zullen ook weer groeien.
Eerst zal het huis nog honderd keer
geschilderd zijn en het gevallen blad

verstrooid over de graven, ontelbaar.
Dan keer jij terug naar waar je stond,
je bevindt je opnieuw waar je bent.

De grond onder je voeten kroont zich
tot hemel boven je hoofd, opgeheven
uit de tijd: die lijkt niet te bestaan –

alleen de kleur die zich van het licht
naar de duisternis beweegt
en daarvandaan weer naar het licht.

****

22-23 oktober 2024
Van egels en mensen en de dingen die voorbijrazen

Lokale egels ritselen
behaaglijk in de kruidentuin;
het erf houdt open dag.

Een viool, een accordeon
en een notenhouten gitaar
spelen tussen de kalebassen.
Klanken gaan over in geuren:
de laatste van de zomer,
de eerste van de herfst.

Big agro, big tech en Big Mac
komen het ritme verstoren,
dringen ons hun luide tempo op
en zijn nu zelfs van zins
om hamburgers en franse frietjes
te laten rijden op de asfaltweg
die ons bestaan doorsnijdt.

In de beproefde kringen
van aalbessen en weidezwammen
ervaren we, al rondscharrelend,
het onverteerbare verschil
tussen verkeer dat voorbijraast
en de egels die we zijn.

****
24-25 september 2024
Motte

Gravend in de regen van tegenwoordig
stuit de archeoloog op de regen
van vroeger, neergeplensd op de motte,
het houten kasteel, waarvan weinig meer
over is dan wat halfverrotte sporen:
de fundering onder het tijdsgewricht
waarin wij leven en dat dreigt te verzakken
in de modder die we meenden te hebben
overwonnen. Er zit ijzererts aan je schoenen.

Een archeoloog is geen weerman: die graaft
in de lucht, die ziet het onheil aankomen,
die roept: ‘Zoek dekking!’ Een archeoloog
wordt door stortbuien verrast, het verleden
stijgt hem tot aan de lippen, het ondermijnt
zijn fort, een strijdbijl komt bovendrijven
– een buit voor de weerman, hij smelt
het wapen om tot paraplu, waaronder
de twee zich gebroederlijk verschansen.

****
27-28 augustus 2024
Zoekgebied

Zijn er nog plaatsen
in het zoekgebied
tussen de windstreken?

Zijn er nog plaatsen
in de stilte?
Zijn er nog plaatsen
op het terras?
In zee? In de duinen?
In de woestijn?
In het dorp, in de stad,
onder de bomen?
Langs IJssel en Berkel?

Zijn er nog plaatsen
in de herberg
tussen zon en maan,
hemel en huid?
Zijn ze uitverkocht?

PS
Ter geruststelling:
er zijn
nog enkele plaatsen vrij
in dit gedicht.

****
30-31 juli 2024
Vrijbuiters

Grens, een woord uit Polen,
en douane, een Arabisch woord
van origine. Hek is Germaans.
Ze vestigden zich op slagbomen
waarvan aan de ene kant mensen
woonden en aan de andere kant
woonden mensen. Rivieren
vormden de scheidslijn, of ruzie,
onderhandelingen, oorlog.
De woorden hadden daaraan
geen boodschap, ze reisden
tussen de talen heen en weer
als vrijbuiters per definitie,
losgevlogen van de monden
die uitspraken doen zoals: hier
eindigt  Nederland, daar begint
Duitsland, hier Polen, daar Arabië.
De woorden lieten zich niets
wijsmaken, en als ze al eens
werden opgepakt, ontsnapten ze
telkens weer uit de gevangenis
van het woordenboek.

****
2-3 juli 2024
Agenda

Blijf als zodanig hier, zomer,
ik lig zo lekker in het gras.

Blijf als zodanig hier, herfst,
ik heb een mooie regenjas.

Blijf als zodanig hier, winter,
op de bevroren waterplas.

Blijf als zodanig hier, lente,
ontspruiten tot frisgroen gewas.

Blijf als zodanig hier, wereld,
kalmpjes draaien om je as.

Blijf als zodanig hier, mensen,
om het even van welk ras.

Blijf als zodanig hier, liefste,
ons samenzijn begint nu pas.

****

4-5 juni 2024
Jubileumvoorstelling

De zon licht de beuken
er een voor een uit, ze maken
een lichte buiging,
zoals alleen bomen dat kunnen.
Ze oogsten applaus,
ze hebben het geweldig gedaan.

Morgen is de jubileumvoorstelling,
we zijn uitgenodigd op het landgoed,
evenals zeven kunstenaars,
uit elke eeuw een.

Dit staat er op het spel: schone lucht,
schone grond, lange adem.

Wij, het publiek,
jullie, de kunstenaars,
en zij, de bomen,
we zullen het landgoed verdedigen
tegen hitte en droogte,
tegen stortbui en storm,
tegen onverantwoordelijkheid.

Wij verzorgen de toegift
voor de zaailingen.

Luister hier naar de audio (Nederlands en Achterhoeks).

****
7-8 mei 2024
Voor alle duidelijkheid

Een vrouw zet bloemen neer
bij het graf van de wijsheid.

Een man zet bloemen neer
bij het graf van de verdraagzaamheid.

Voor alle duidelijkheid:
het is hetzelfde graf
en het zijn lipbloemigen.
De bijen zeggen het voort.

Een zus van de wijsheid
kiest tijdens de herdenking
een nabije zerk als zitplaats.

Het is de steen van het vertrouwen,
een rotsblok, bedekt met kussentjesmos.

Een dochter van de verdraagzaamheid
zoekt en vindt steun bij een thuja.

Voor alle duidelijkheid:
dat is een levensboom.
Hij is diep geworteld in de toekomst.

****

9-10 april 2024
Alzheimers mantel

Het is buiten frisser dan het binnen lijkt.
Misschien toch maar beter een jas aan?
Je pakt uit de kast een waterdichte;
die herken ik nog van vroeger, de tijd
dat we collega’s waren, weer of geen weer.

We lopen een rondje om de grote vijver.
De futen duiken er feilloos naar visjes.
Het tochtje in de pauze naar de snackbar
doemt op vanuit je gestolde geheugen;
wat je zei van de joppiesaus: Niet te pruimen!

Het wordt warmer, je jas kan over je arm.
Alzheimer is een trouwe wandelvriend
om samen mee te dwalen. Wie je bent,
wie je was, wie je nog zult zijn? Ach,
geen zorg voor nu, laten we het vergeten,
laten we alleen van het wandelen weten,
de pruimenbloesem proeven om ons heen.

***

12-13 maart 2024
Haren en letters

In de kantine namen journalisten
de kranten door en telkens
als er een artikel langskwam
door een van hen geschreven
troffen ze van de geïnterviewde
een haar aan: donzig, bruin, grijs,
blond, zwart, rood, piek, sluik,
kroes of krul; in de inkt meegedrukt,
meegevouwen in de pagina’s.

De journalisten herlazen de woorden,
ze hoorden de stemmen huilen
en lachen, ze zagen de gezichten,
van jong tot hoogbejaard, iedereen
kwam erbij zitten. Haren dwarrelden
op de vloer, vormden citaten, letters
van een gedicht, letters van de krant,
een tapijt van zinnen. Ze stegen op,
zoefden met z’n allen de wereld in.
Nooit kapten ze hun gesprekken af.

****

13-14 februari 2024
Appelvinken

Sinds negentien dagen ben ik ouder
dan mijn vader ooit is geweest.
En op deze dag strijkt langs de beek
een paartje appelvinken neer,
helder in mijn verrekijker. Voorgoed
buiten het bereik van mijn vader
en buiten het bereik van mijn moeder;
beiden zijn ze jong gestorven.

Een echtpaar passeert, de man vraagt:
‘Bent u vogelaar?’ ‘Ja,’ zeg ik, ‘en ik kijk
naar twee appelvinken.’ De vrouw zegt:
‘Die zie je niet zo vaak.’ ‘Nee, dat klopt.’
Mijn ouders zagen nooit appelvinken.
Maar gelukkig hoefden zij ook nooit
te ervaren dat de geschiedenis
die zij overleefden zich zou herhalen.

Gezamenlijk vliegen de vogels op.
Appelvinken zoeken zaden, ze roepen
naar elkaar. Geschiedenis schrijven ze niet.

****
16-17 januari 2024
Röntgenfoto van de tijd

Dokter Einstein, wat is er te zien
op de röntgenfoto van de tijd
nu januari alweer op streek is?
Zitten de uren nog op hun plaats,
de minuten en de seconden?
Beginnen de jaren te tellen?

De vorige keer, ik herinner het me
als de dag van gisteren, verklaarde u,
geruststellend, dat alles relatief is –
de tijd draait nog wel even door –
al raadde u hem een dieet aan:
ruimte maken in de agenda…
zodat alles relatief blijft, zeg maar.

Tijdloos advies, dokter, dank!
Maar de tijd houdt vele ballen hoog
en hij reist wat af – over Melkwegen,
van Winterswijk naar Michigan,
van overal naar nergens en terug.
Ik maak me zorgen om zijn rikketik,
straks krijgt hij een burn-out.
Kunt u de tijd niet overhalen
tot het houden van een winterslaap?

****
19-20 december 2023
Verlichting

Een oude vrouw rijdt met groot licht,
het verblindt de voetganger die haar
tegemoet komt over het trottoir,
ze schijnt hem vol in het gezicht.

Voor zijn jonge ogen wel zo gezond
kijkt hij opzettelijk langs haar heen.
Zij zit in een stoel, is slecht ter been,
kan niet met haar voeten bij de grond.

Even later is hij de koplamp voorbij
en treffen de twee alsnog elkaars blik.
Hun hoofden neigen zich tot een knik.

Hij loopt vlug door naar school en zij
voelt zich verlicht tot diep in haar ziel.
Ze zweeft over straat in haar scootmobiel.

****
21-22 november 2023
Democratie is liefde

Je schoenen stellen zich verkiesbaar,
je trui, je jas. Wel of geen paraplu.
De wandeling stelt zich verkiesbaar:
waar je naartoe gaat, met wie,
wat je onderweg zult ervaren,
het stelt zich verkiesbaar.

Het gedicht stelt zich verkiesbaar
om te worden gelezen,
de kat om te worden geaaid.

De hand stelt zich verkiesbaar
om te worden gegeven,
de mond om te worden gekust.

De wereld stelt zich verkiesbaar
om lief te hebben.
Alle rondjes kleuren rood.

****
24-25 oktober 2023
Overdracht

Tijdens de laatste oktoberdagen
is het opeens opvallend stil.
De herbestrating is voltooid,
de trilplaten zijn afgevoerd.

De populieren langs de enk
hebben het ruisen van de zomer
aan de bodem overgedragen.

Het graan is gevallen,
de appels zijn tot sap geperst,
de noten zijn verstopt
in de geschiedenis van het bos.

De wapens zijn neergelegd,
de woorden opgeslagen.

Is er voldoende grond voor vrede?
Dat zal ik aan november vragen.

****
26-27 september 2023
Plaatselijk heelal