Martinus Nijhoff in Warnsveld

‘Toen kwam er plotseling een volkomen verandering. Wegens familieomstandigheden, die ik hier niet nader kan uiteenzetten, werd ik buiten de deur gedaan. En ik kwam – hoe raar toch een dubbeltje rollen kan! – in de kost bij de hoofdonderwijzer van de gemeentelijke school van Warnsveld, een dorp dat ongeveer een kwartier gaans van Zutphen verwijderd is. Die verandering was even vreemd en overweldigend als van iemand die uit een plechtige avondstond plotseling een hel en bont-verlicht café binnenloopt. Omdat Zutphen een zo klein provinciestadje was, hingen de jongens veel meer van elkaar af en waren veel meer op elkaar aangewezen om zich bezig te houden. Binnen een maand voetbalde ik en ging met verscheidene klasgenoten erg vriendschappelijk om.’

Had ooit ergens gelezen dat de dichter Martinus Nijhoff als scholier een tijdje in Warnsveld had gewoond. Ik ging daar meer informatie over zoeken ter voorbereiding op mijn bijdrage aan het project De schatkist van Barlheze, waarbij ik in het restaurant van Mrs. Janet aan de Spiegelstraat in Zutphen enkele gedichten voorlas aan de deelnemers die in hun eentje of groepsgewijs binnendruppelden.
Stuitte op een autobiografisch opstel dat Martinus (roepnaam voor familie en vrienden ‘Pom’) schreef toen hij achttien was. Het literaire tijdschrift De Parelduiker besteedde er in 2019 aandacht aan. Het manuscript was toen ‘onlangs opgedoken’. Het beschrijft hoe de jongeling zich altijd buiten de groep geplaatst wist, ook uit eigen beweging deed hij nergens aan mee. “En dan gebeurt er iets vreemds: in januari 1906 gaan Martinus en Willem om een onopgehelderde reden uit huis, helemaal naar Warnsveld nog wel, waar ze bij meester Priems en zijn vrouw in de kost komen. Op diens openbare lagere school maakte Martinus de zesde klas af (zijn broertje kwam een klas lager), waarna hij op het gymnasium in Zutphen werd toegelaten” (Aldus Nijhoff-biograaf Bas Slijper in De Parelduiker).
Uit bovenstaand citaat blijkt dat het Martinus te midden van zijn Warnsveldse leeftijdgenoten onverwacht goed beviel.
Poëzie was voor Nijhoff een proces waarbij het autobiografische, persoonlijke als basis kon dienen om vervolgens te worden veralgemeniseerd. Toch had ik even de gedachte dat het kroos uit zijn gedicht Het kind en ik Berkelkroos geweest zou kunnen zijn. Maar deze gedachte heb ik meteen weer uitgewist.

Het kind en ik

Ik zou een dag uit vissen,
ik voelde mij moedeloos.
Ik maakte tussen de lissen
met de hand een wak in het kroos.
Er steeg licht op van beneden
uit de zwarte spiegelgrond.
Ik zag een tuin onbetreden
en een kind dat daar stond.
Het stond aan zijn schrijftafel
te schrijven op een lei.
Het woord onder de griffel
herkende ik, was van mij.
Maar toen heeft het geschreven,
zonder haast en zonder schroom,
al wat ik van mijn leven
nog ooit te schrijven droom.
En telkens als ik even
knikte dat ik het wist,
liet hij het water beven
en het werd uitgewist.

Voor zover mij bekend komt de plaats Zutphen (‘Zutfen’) éen keer in zijn werk voor. In het gedicht Het jaar 1572 somt hij drie door de Spanjaarden berooide steden op: 

Ik zie een streep rook heel het land doorloopen:
Mechelen, Zutfen, Naarden, aschhoopen, aschhoopen.

Pom voltooide zijn middelbare school-opleiding in zijn geboorteplaats Den Haag. Hij zou met zijn klassiek-modernistische stijl een van de meest gewaardeerde Nederlandse dichters worden. Eentje van Europese allure. De belangrijkste Nederlandse prijs voor vertaalde literatuur, die jaarlijks wordt uitgereikt, is naar hem vernoemd.
Een kleine kennismaking met zijn werk? Bezoek dan de derde ronde van ‘De schatkist van Barlheze’ op de laatste zondag van mei.
kunstinbarlheze.nl



Als blijk van waardering en ter ondersteuning van natuurvertaler.nl kun je een bedrag naar keuze overmaken:

Betaling geschiedt veilig via iDeal of PayPal
Of rechtstreeks overmaken naar NL96ASNB0707472814 ten name van Natuurvertaler.
Alle gegevens worden strikt vertrouwelijk behandeld.

Vragen, opmerkingen? Vul dan het contactformulier in.