Een Gelderse roos in bloei langs de Uffizilaan in Amsterdam Slotervaart. Het verspreidingsgebied van de Viburnum opulus L. is niet beperkt tot Gelderland, maar hij dankt zijn naam wel aan deze province. Dat is zelfs in Engeland bekend, waar de plant Guelder Rose is gedoopt. In het wapen van de oude graven van Gelre zouden de bloemen ervan zijn afgebeeld. Volgens anderen lijken ze meer op die van de mispel. De mispel is familie van de rozen, de Gelderse roos niet. De enige overeenkomst met rozen is dat de struik hetzelfde uiterlijk heeft als bijvoorbeeld de wilde hondsroos. Familiair gezien staat de Gelderse roos dichter bij de vlier.
Van origine is het een plant van loofbossen, die volgens de samenstellers van de Atlas van de Flora van Oost-Gelderland (2003) “te pas en te onpas” wordt aangeplant. Dat is ongetwijfeld in deze Amsterdamse inbreidingswijk ook gebeurd. Verderop langs dezelfde sloot staat er trouwens nog een.
Vlak in de buurt bloeit in geveltuinen de wollige sneeuwbal, een naast familielid van de Gelderse roos. De sneeuwbal is een tuin- en plantsoenplant die luistert naar de Latijnse naam Viburnum lantana L. In het wild is hij een stuk zeldzamer dan zijn Gelderse broer. Duitsers noemen hem Wolliger Schneeball, dat is dus geen probleem, maar de Gelderse roos heet bij hen gewoon Schneeball; dat is om het ingewikkeld te maken.
In de Oekraïne en Rusland hebben ze het over de kalina. Net als in het Nederlands houden ze daar erg van verkleinwoorden. Een Gelders roosje is een kalinka. Tevens de titel van een beroemd Russisch volksliedje, gecomponeerd in 1860: Kalinka, Kalinka, Kalinka moja! Te vertalen als: ‘Gelders roosje, Gelders roosje, Gelders roosje van mij’. Ook framboos en pijnboom duiken in dat botanisch geïnspireerde liedje op. Maar de eigenlijke inspiratie is de liefde. De Gelderse roos gaat in die Slavische landen door voor liefdessymbool en komt in nog veel meer liedjes voor. Het woord kalina zelf verwijst naar de rode kleur van de bessen.
Even opgezocht of de stad Kaliningrad naar de liefdesbloem is vernoemd. Dat blijkt niet zo te zijn. Heel prozaïsch vonden de Russen het nodig een politicus genaamd Michail Kalinin te vereren, die persoonlijk niets met de stad van doen had. Maar waarschijnlijk zit in zijn achternaam wel een Gelderse roos verscholen.
ⓒ 2013 Sander Grootendorst