De slaapwandelaars

Nooit gedacht, of zelfs maar stilgestaan bij de mogelijkheid, dat ik ooit in de krant (dag- of weekblad) de schrijver Hermann Broch (1886-1951) nog eens ter sprake zou kunnen brengen.
Deze week is het opeens zover, de Zutphense auteur Hans Heesen gebruikte een citaat van de vergeten Oostenrijker als een van de motto’s in ,,Erfgenaam”, zijn nieuwe boek. Het stamt uit deel twee van Brochs trilogie ,,Die Schlafwandler”: ,,Esch oder die Anarchie”. Heb vandaag de eerste bladzijden van deel drie (,,Huguenau oder die Sachlichkeit”) herlezen, moralistisch gezien zijn ze één op één van toepassing op het huidige oorlogszuchtige tijdperk. Ze zijn – daar gaat het bij schrijvers op de eerste plaats om, zoals William Faulkner al opmerkte – erg goed geschreven. Hetgeen je overigens ook van ,,Erfgenaam” kunt zeggen, dat je in éen adem uitleest, wat je dan weer niet van ,,Esch oder die Anarchie” kunt zeggen, maar dat komt omdat dat boek veel dikker is.
Je kunt Broch zelf denk ik ook als onderdeel van een trilogie zien: drie Duitstalige schrijvers van lijvige romans die de geest van de eerste helft van de vorige eeuw op een soort alomvattende manier trachtten te vangen: Broch, Robert Musil, Thomas Mann. Een onmogelijke opdracht waarin zij elk toch op grandioze wijze geslaagd zijn, misschien wel juist omdat het door Heesen geciteerde zinsfragment op elke pagina van kracht blijft: ,,Vieles war unbegreiflich, eigentlich alles.”
Op de eerste pagina’s van ,,Huguenau” wordt de hoofdpersoon gedwongen in de Vlaamse loopgraven te vechten, hij kan zich – ondanks de verschrikkingen (alleen al de ondraaglijke stank) waarmee hij wordt geconfronteerd – niet aan het gevoel onttrekken op schoolreisje te zijn; zo werken de immer associatieve hersenen. Hij besluit te deserteren, wat zijn functie van soldaat verandert in die van slaapwandelaar.
,,[…]  so gab es doch keinen, der nicht wußte, daß er als einsamer Mensch mit einsamem Leben und einsamem Tode hier herausgestellt worden war in eine übermächtige Sinnlosigkeit, in eine Sinnlosigkeit, die sie nicht begreifen oder höchstens als Scheißkrieg bezeichnen konnten.” [,,Toch was er niemand die niet wist dat hij hier als eenzaam mens met z’n eigen eenzame leven en eenzame dood in een overweldigende zinloosheid was beland, een zinloosheid die je onmogelijk kon bevatten en die je hooguit kon betitelen als klote-oorlog”]. 

Lees hier het artikel over de boekpresentatie van ,,Erfgenaam” in ,,Contact/Achterhoek Nieuws”

© 2025 sander j. grootendorst