Bachs Matthäus Passion voor slechts twee instrumenten die alleen hun eigen originele partij spelen. Aaneengesproken en -gezongen door één stem en aaneengesmeed door verhelderende projecties op een kerkmuur. Meeslepend, maar niet zonder humor: De Mattheüs volgens Henk. Donderdagavond gezien/gehoord in Lochem.
LOCHEM – De Matthäus Passion is normaliter een lange zit, maar volgens Henk kan het in een uurtje en dat blijkt te kloppen. Nee, niet door het drie uur durende stuk van Johann Sebastian drie keer zo snel af te werken, dat wil zeggen: in zekere zin toch wel, alleen dan met origineel oog en oor voor detail, als om aan te tonen dat – zoals een beroemd landgenoot van Bach al eens schreef –, sich in der Beschränkung erst der Meister zeigt.
Die Beschränkung, die beperking, is rigoureus: van het totale orkest blijven slechts twee instrumenten over, de altviool en de contrabas, gespeeld door respectievelijk Saskia Meijs en Marko Bonarius. Zo is de Mattheüs volgens Henk tien jaar geleden ontstaan: wie als muzikant meedoet in een gigantisch Bach-orkest moet toch thuis zonder orkest zijn of haar partij repeteren. “In eerste instantie”, zei Martijn Grootendorst vooraf (tussen twee haakjes is dat mijn broer, en de echtgenoot van de altvioliste) “herken je het niet als onderdeel van het grote geheel, maar je hoort al gauw wel dat het ook zéér mooi is en de moeite waard om als zodanig te worden beluisterd.”
“We spelen een soort abstracte versie van de volledige compositie”, zegt Meijs. Maar wat is abstract als het over muziek gaat? Erbarme Dich voor altviool en contrabas klinkt bijkans even ontroerend als voor koor en orkest. Abstract-ontroerend, bijna ascetisch-ontroerend… maar je zag hoe dan ook tranen over wangen biggelen.
Het koor schitterde in de Lochemse Gudulakerk donderdagavond door complete afwezigheid. Niettemin schitterde het. Slechts één man, Henk Zwart, voor vrienden en kerkgangers Henk, nam de menselijke stem in ‘zijn’ Mattheüs op zich, summier bijgestaan door de bassist die zijn zangstem inzete zodra Jezus iets te zeggen had. Een paar keer namen Bonarius en Meijs getweeën het woord, één woord, zoals toen ze gezamenlijk Barabas!!! riepen, en dat ging door merg en been. De altvioliste hield verteller Henk speels bij de les als hij weer eens dreigde door te draven met zijn weetjes over de Mattheüs. Wie schreef dat evangelie eigenlijk en waarom? Wat is de betekenis van een kruis in religieuze en musicologische zin, en hoe populair was Bach in zijn eigen tijd? (niet echt, pas Mendelssohn leidde een eeuw later zijn muzikale herrijzenis in).
Zo ingrijpend is de ‘Beschränkung’ dus dat er nieuwe ruimte vrijkomt voor informatie en bespiegeling. Wie was toch die Jezus, die zo tragisch aan z’n einde kwam, waarna hij tot op de dag van vandaag een ‘geliefd persoon’ bleef zoals de Mattheüs geliefde muziek die zeker in Nederland tot de canon is gaan behoren, het voelt zo ongeveer als een verplichting om eens in de zoveel tijd bijvoorbeeld in Naarden naar de Mattheüs te gaan (of tijdens de Lochemse Bachweken: Bachkoor Holland en het Concertgebouw Kamerorkest deden afgelopen zaterdag de hele versie).
In Naarden houden ze liefst anderhalf uur pauze, vertelde Zwart toen in de Gudulakerk in de Volgens Henk-versie de pauze zou zijn aangebroken en Meijs en Bonarius demonstratief met elkaar gingen staan babbelen. Zwart deelde het publiek pepermuntjes uit, waarmee hij en passant de hoesters een goede dienst bewees… En dóór. Dóór naar de duisternis, de dag, ruim tweeduizend jaar geleden, dat in Golgotha het licht uitging. Het woord Duisternis was in meervoud op de kerkmuur geprojecteerd. Een koude rilling galmde door de ruimte. De projecties tijdens het Mattheüs-uur zijn het werk van mijn broer, ze verbinden – abstract en verhelderend – verhaal en muziek.
Opnieuw welden tranen op toen Zwart met zijn zelfs tegen de onverbiddellijke kerkgalm opgewassen stem het Mache Dich mein Herze rein liet horen – zoals alle liedteksten donderdag in de Nederlandse vertaling van Jan Rot: Maak je hart voorbeeldig vrij – instrumentaal glorieus begeleid. Ook het abstracte, het minimalistische kan meeslepend zijn. Laat dat maar aan Bach over. En aan zijn hedendaagse bondgenoten.
© 2024 sander grootendorst
Als blijk van waardering en ter ondersteuning van natuurvertaler.nl kun je een bedrag naar keuze overmaken:
Betaling geschiedt veilig via iDeal of PayPal
Of rechtstreeks overmaken naar NL96ASNB0707472814 ten name van Natuurvertaler.
Alle gegevens worden strikt vertrouwelijk behandeld.
Vragen, opmerkingen? Vul dan het contactformulier in.