De Baakse Beek staat hoog voor de tijd van het jaar. Gevolg van de overvloedige regenval in mei. Maar ook van nieuw beleid bij Waterschap Rijn en IJssel. Bedoeld om ervoor te zorgen dat onder meer landgoed Hackfort niet ten onder gaat aan verdroging.
‘Landgoed beheren is net politiek’
Essentiële rol voor landbouw in toekomstvisie Hackfort
Natuurbescherming vereist een ver vooruitziende blik. In de nieuwe landgoedvisie Hackfort kijkt Natuurmonumenten vooruit naar 2040. ‘De landbouw heeft een belangrijke sleutel in handen.’
Het kantoor van Natuurmonumenten op Hackfort bevindt zich in een oude boerderij, het gesprek met gebiedsmanager Udo Hassefras – die zelf woont in het nabijgelegen Vorden – heeft plaats op de deel. De zolder is vorig jaar omgebouwd tot werkruimte. Een beetje een woonruimte is het nog steeds: ,,De kerkuil broedt in die kast”, wijst Hassefras.
Het is al meteen een voorbeeld van hoe Natuurmonumenten de omgeving benadert. Bij vrijkomende boerderijen: ,,Je kunt overal een woning van maken, maar dat is wel saai. We kijken altijd naar passende mogelijkheden.”
Een landgoed zoals Hackfort (730 hectare groot) beheren is ‘net politiek’, zegt Hassefras. ,,Alles heeft met elkaar te maken. Daarom was de landgoedvisie echt nodig. Hoe houd je in de 21ste eeuw een landgoed in stand? Dan heb je het over de cultuurhistorie, het coulissenlandschap met landbouw en recreatie, hoe pak je de waterhuishouding aan? Het is dankzij het beheer van onze voorgangers nog bijna helemaal intact. Eeuwenlang was het in bezit van adellijke families. De grootste ingreep was de aanleg van de Veengoot in 1964 – waar de baron erg op tegen was. Hij zei: laat de opgegraven grond maar liggen, dan kunnen we de Veengoot zo weer dichtschuiven. De baron vond de impact op het landschap te groot, hij dacht in zijn tijd al vanuit de natuur, de jacht was voor hem belangrijk, maar zeker ook de bedrijfsvoering van zijn pachters.”
De verdroging van de bodem speelde destijds nog geen rol. Nu wel. ,,Het is inmiddels erkend als een economisch probleem.” Wat Natuurmonumenten betreft mag de Veengoot inderdaad weer dicht. Dat kan niet zomaar, de brede sloot vormt de afwatering van het achterland (Lichtenvoorde, Ruurlo). Al in de negentiende eeuw, maar vooral in de tweede helft van de twintigste, is die afwatering – ten dienste van de landbouw – krachtig ter hand genomen. Tegenwoordig ondervinden boeren zelf óók last van verdroging. Een teken dat nieuwe tijden zijn aangebroken is het besluit van Waterschap Rijn en IJssel dit jaar om het water consequent door de (natuurlijke) Baakse Beek te laten stromen en pas in tweede instantie door de Veengoot.
,,Het staat mooi hoog hè?” zegt Hassefras als we een korte boswandeling maken van het kantoor naar de es (hoger stuk land) verderop en daarbij de beek oversteken. ,,De vele neerslag van de afgelopen tijd heeft daarbij uiteraard geholpen.”
Op de es groeit eentonig gras en dat zou Hassefras graag anders zien. ,,Het liefst net als vroeger: akkerbouw op de hoger gelegen grond, gras in de lagere delen. En dan niet zo’n enorm perceel als hier, maar verdeeld in kleinere stukken.” De biodiversiteit verkeert in een ‘grote crisis’, zegt Hassefras. Die beëindig je niet van de ene op de andere dag. Er gaan jaren overheen. ,,Maar het begin is er. Zo hoorde ik op een wandelrondje meerdere geelgorzen zingen. Een vogel die je associeert met kleinschalig akkerland. De eerste patrijzen zijn ook al gesignaleerd.”
Hackfort zonder landbouw is ondenkbaar, benadrukt de gebiedsmanager. Het essentiële woord valt: samenwerking. Wederzijds begrip ook. Vooral geen polarisatie. ,,Sommige bedrijven zijn al omgevormd, met bijvoorbeeld een twaalf metere brede perceelrand die niet meer wordt bemest. Maar bij een ander bedrijf zijn ze nog bezig de investering voor een stal met drijfmest terug te verdienen. We hebben een bureau ingeschakeld dat bij elk bedrijf met realistische blik de mogelijkheden voor verandering – minder intensief grondgebruik – in kaart brengt en op basis daarvan een plan maakt.”
Natuur herondekt, maar ‘het is geen Efteling’
De coronacrisis leidde tot drukte in de Nederlandse bossen en Hackfort vormde geen uitzondering. ,,De mensen hebben de natuur herondekt”, zegt Hassefras. De betaald-parkeerplaats nabij het kasteel stond af en toe overvol en ook in de berm werd overal geparkeerd. ,,Recreatie is welkom, maar we streven niet naar méér. Bezoekers komen hier om de natuur te beleven, het is geen Efteling. Dus geen Mañana Mañana-festival hier. Ze hebben ons wel gevraagd. Maar Hackfort telt bijvoorbeeld tweeëntwintig dassenburchten. Het is te veel onrust.” Er loopt ook geen mountainbike-route door het landgoed. Bikers kunnen wel terecht in natuurgebied Het Groote Veld, tussen Vorden, Warnsveld en Lochem. ,,Het blijft een zoeken naar balans.”
De reuring op Hackfort beperkt zich zo’n beetje tot restaurant De Keuken van Hackfort, het kasteel en omstreken. ,,Dat is de recreatieve kern van het gebied. De Keuken heeft een vrijbrief om leuke activiteiten te organiseren, van concert tot schaaktoernooi, waartoe ook de Van Westerholtzaal in het kasteel ter beschikking staat. Daar kunnen maximaal honderd mensen in.”
Tot in wijde omtrek bekend zijn de watermolen, moestuin en de kleurrijke stinzenplanten van Hackfort. ,,Die zouden alle drie zonder vrijwilligers niet kunnen floreren”, benadukt Hassefras. ,,Wij faciliteren slechts.”
Voor alle bezoekers van Hackfort geldt dat de wegen erheen betrekkelijk onveilig zijn, zeker voor de vele fietsers. ,,Op de Baakseweg fiets je niet voor je plezier.” Natuurmonumenten wil met de gemeente overleggen over opties om de fiets op de wegen rond Hackfort meer ruimte te geven.
Het rapport is hier te lezen.
© sander grootendorst / De Stentor
