Wees aandachtig, schrijf elkaar brieven
Het boek las ik als scholier, ik fietste toen dagelijks de IJssel over en die rivier speelt een rol in Oorlogswinter van Jan Terlouw. Hoofdfiguur Michiel komt uit het dorpje De Vlank, dat in werkelijkheid niet bestaat, ik situeerde het in de Achterhoek. Later begreep ik dat Terlouw eerder het Veluwse Wezep op het oog had, hij woonde daar zelf tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Terlouw werd beroemde Nederlander, als schrijver en politicus. Hij heeft er niet op aangestuurd, maar ontpopte zich zo’n beetje als het Geweten des Vaderlands. Maakt zich grote zorgen over de toekomst, maar heeft ook gefundeerde hoop dat het goed komt. IJs en weder dienende wordt hij dit jaar negentig, het is niet zijn eigen toekomst waar hij mee bezig is – het is die van de kinderen. Wat goed aansluit bij het feit dat hij jeugdboeken schreef, met Oorlogswinter als bekendste voorbeeld.
Van weinig 89-jarigen verschijnen binnen enkele maanden twee hoogst actuele boeken. Vers van de pers: een briefwisseling tussen Terlouw en Marjan Minnesma, oprichter van Urgenda, organisatie voor ‘innovatieve duurzaamheid’ – Minnesma, net zo strijdbaar als Terlouw, vindt dat we ons veel beter moeten voorbereiden op klimaatverandering.
Bezorgde brieven heet het boek. Niet dat de brieven daadwerkelijk bezorgd zijn, ze werden gemaild. De beide schrijvers zijn wél bezorgd – over de gigantische bedreigingen waaraan de aarde is blootgesteld én de achteloze manier waarop daarmee veelal wordt omgegaan.
Tegelijkertijd zijn het persoonlijke brieven: belangstelling voor ‘de wereld’ spreekt eruit én belangstelling voor elkaar. Dat alleen al levert een aangename leeservaring op – in een samenleving die zo vol tweespalt zit.
De brieven zijn in boekvorm als het ware alsnog bezorgd, aan het papier toevertrouwd. Waardoor ze toch dat ouderwetse effect van briefromans ademen, al doopten Jan noch Marjan hun pen in inkt.
Onwillekeurig moet je denken aan Terlouws uitspraak over ‘het touwtje in de brievenbus’, waarmee hij als gast in De Wereld Draait Door de tongen losmaakte. Vroeger (heel algemeen gesproken) hoefde je geen sleutel mee van huis te nemen, je hing een touwtje uit de brievenbus en kon zo de deur weer opentrekken. Tegenwoordig is dat vertrouwen weg. Terlouw gebruikte het verdwenen touwtje als symbool voor het grote wantrouwen – die tweespalt – tussen mensen anno nu, in de politiek en op straat.
Met Terlouws fameuze metafoor opent het boek Mensen, het is lastig maar het kan, dat eind vorig jaar uitkwam. Marjolein Westerterp, auteur en hoofdredacteur van het blad Oog voor Afrika, ging een paar keer bij Terlouw thuis in Twello op bezoek om hem te interviewen: ‘De brievenbus staat aan het begin van een smalle oprijlaan die leidt naar het landgoed. Er hangt geen touwtje uit. Nee, er is een houten constructie en een briefje: Post in de bak hiernaast svp, er broedt een koolmeesje in de brievenbus.’
De inhoud van Bezorgde brieven sluit hier naadloos op aan. Doorvoelde aandachtigheid voor mens en omgeving die gepaard gaat met kennis van zaken.
‘Ik ben een groot bewonderaar van bomen, van hout, van standvastigheid,’ schrijft Terlouw aan Minnesma: ‘Bomen lopen niet weg, ze trotseren (meestal) de stormen en ze produceren met afstand het mooiste materiaal dat ik ken: hout. Zo sterk, zo buigzaam, zo mooi.’
De krant lezen of tv kijken kan je somber stemmen: golven van polarisatie denderen over je heen. Dat had ik bij het lezen van deze boeken niet, integendeel. Hoewel Terlouw en zijn gesprekspartners zware thema’s aan de orde stellen, drong een hoopgevend besef tot me door: Mensen, het is lastig, maar het kan.
En misschien zouden we elkaar gewoon weer vaker brieven moeten schrijven.
Marjan Minnesma en Jan Terlouw: Bezorgde brieven. Uitgeverij Balans. €17,50
Marjolein Westerterp en Jan Terlouw: ‘Mensen, het is lastig maar het kan.’ Uitgeverij ISVW. €17,50
© sander grootendorst / Achterhoek Nieuws