Sommige boekjes zijn bij voorbaat collector’s items. Ook voor wie Kafka’s ‘Eine kaiserliche Botschaft / ‘Een boodschap van de keizer’ al in de kast heeft staan, bijv. in de verzamelbundel ‘Een plattelandsdokter’. De tekst is opnieuw vertaald en voorzien van illustraties die het extra de moeite waard maken. (In twee talen ingesproken dit keer).
© 2021 sander grootendorst / Achterhoek Nieuws
Het scheelde weinig of de tiende uitgave in de reeks ‘Het huis met de drie gedichten’ was een kafkaësk lot beschoren en ten onder gegaan in het wordingsproces. In juni was het boekje vrijwel klaar, prompt ging de drukkerij bankroet. ‘Met veel pijn en moeite hebben we het toch kunnen uitbrengen,’ meldt uitgever Boeije Jansen. ‘Het is heel stil ter wereld gekomen.’
Het boekje heet Een boodschap van de keizer, een vertaling van Kafka’s Eine kaiserliche Botschaft, een zeer kort verhaal, een zkv’tje, om het met een knipoog naar A.L. Snijders te zeggen.
Van Franz Kafka (1883-1924), een Duitstalige Joodse schrijver in Praag, wordt wel beweerd dat hij – zoals meer grote schrijvers – steeds hetzelfde verhaal vertelde. Of dat nu in romanvorm was – zijn beroemdste heet Proces – of in teksten zoals Een boodschap van de keizer. Ze hebben allemaal iets parabel-achtigs en lijken geschreven vanuit levensangst: de angst om erbuiten te vallen, verkeerd begrepen te worden, vermorzeld te worden in een bureaucratisch systeem, religieus en/of politiek.
In de vorige aflevering van deze rubriek kwam een beroemde beginzin uit de wereldliteratuur ter sprake, van Tolstoj. Net zo beroemd is de opening van Kafka’s Proces: ‘Jemand mußte Josef K. verleumdet haben, denn ohne daß er etwas Böses getan hätte, wurde er eines morgens verhaftet.’ In het Nederlands klinkt het ongeveer zo: ‘Iemand moet kwaad hebben gesproken van Josef K., want zonder dat hij iets verkeerds had gedaan, werd hij op een ochtend gearresteerd.’
Het vervolg van de roman bestaat uit een zoektocht van de hoofdpersoon naar de reden van zijn arrestatie, maar hij raakt het spoor alleen maar bijster. Zij die het antwoord weten, zij die het arrestatiebevel hebben uitgevaardigd, zijn nergens te bekennen. De wereld is een doolhof, die overigens – in taal vervat – ook komische aspecten heeft. Het schijnt dat Kafka, als hij voordroeg, zelf soms hardop moest lachen. Josef K. blijft achter met de vraag: waarom ik? De existentiële hamvraag: waarom ben ik ik? Wie heeft mij uitverkoren ik te zijn?
In Een boodschap van de keizer, geschreven in 1917, staat eveneens die vraag centraal. Misschien kun je het een roman noemen, samengeperst tot een bericht. Roelof Wullink, die veel affiniteit heeft met Kafka, is de vertaler. Paul van der Steen tekende een portret van de schrijver en verbeeldde het verhaal in een aangrijpende ‘centerfold’.
De keizerlijke boodschap: al lijkt alles reddeloos verloren, er is altijd nog hoop, hoe minimaal ook, waar je je als mens aan vast kunt klampen. Voor Kafka gold: je kunt blijven schrijven, al is het steeds hetzelfde verhaal. Voor ons geldt: we kunnen blijven lezen.
Franz Kafka: Een boodschap van de keizer. Duits en Nederlands. Uitgeverij Het huis met de drie gedichten, Lochem. €12,50